Ενοποίηση, συνείδηση και παράλογo

Cogito ergo sum

Καρτέσιος

Το «Σκέφτομαι, άρα υπάρχω» του Καρτέσιου οριοθετεί κάπως τη φιλοσοφία που με αργά αλλά σταθερά βήματα ξεπερνά, τον πλατωνικό ιδεαλισμό και τους απογόνους του μέχρι και τον σχολαστικισμό του Θωμά Ακενάτη. Αυτή η φιλοσοφία ξεκινά, να βάζει τις βάσεις για την σύγχρονη μας και τα εργαλεία της. Αν δεν υπήρχε αυτή η φράση πιθανόν θα υπήρχε και ο διαλεκτικός υλισμός και ο υπαρξισμός παρόλα αυτά, πρέπει να του αναγνωριστεί μια μερική πατρότητα της σύγχρονης φιλοσοφίας αλλά και επιστήμης όπως θα προσπαθήσουμε να αποδείξουμε παρακάτω (μπορεί και να μην τα καταφέρουμε). Στην ουσία όπως υποδεικνύει και ο τίτλος θέλουμε να θέσουμε τρία ερωτήματα. Για ποιο λόγο δεν έχουμε μια ενοποιημένη θεωρία των πάντων (στη φυσική, στα μαθηματικά η και στην κοινωνιολογία ή ακόμα ακόμα και στην πολιτική). Πως ορίζεται η συνείδηση, πάλι σε όλες τις μορφές της αλλά και τέλος να απαντήσουμε στη διαρκή εμφάνιση του παράλογου. Αυτού, ακριβώς που εμποδίζει την απάντηση στα δυο προαναφερθέντα ερωτήματα.

Ήδη από τις αρχές του προηγούμενου αιώνα η σύγχρονη φυσική προσπαθεί να δώσει μια ενοποιημένη θεωρία για τα πάντα. Πιο συγκεκριμένα πλέον το πρόβλημα είναι η ενοποίηση του καθιερωμένου προτύπου με τη κβαντομηχανική, αυτό αποτυγχάνει κυρίως λόγω της μη κατανόησής ορισμένων «σπασιμάτων» συμμετριών. Στο συγκεκριμένο σημείο να παρατηρήσω πρώτα ότι θα προσπαθήσω όσο καταλαβαίνω τη φυσική να αποδώσω όσο καλυτέρα μπορώ αυτά ακριβώς τα μοναδικά γεγονότα που ξεφεύγουν από μια λογική εξήγηση ή αλλιώς αυτές τις «καταστάσεις εξαίρεσης».

 Για παράδειγμα πριν 13,7 δισεκατομμύρια χρόνια (και όχι περίπου το 6000 π.χ. που υποδηλώνει η παλαιά διαθήκη) συνέβη, σχεδόν αμέσως με την αρχή μέτρησης του χρόνου, δηλαδή το Big Bang μια συμμετρία, αυτή που η ύλη και η αντιύλη ήταν ίσες. Αυτή η συμμετρία έσπασε, πάλι άμεσα (ευτυχώς, γιατί μάλλον ούτε εγώ θα έγραφα τώρα αυτό το κείμενο ούτε εσείς θα το διαβάζατε) χάρης στο μποζόνιο Higgs το οποίο το CERN εντόπισε πρόσφατα. Το πρόβλημα είναι πως αυτό το «σπάσιμο» της συμμετρίας πιθανότατα δεν ήταν αναγκαίο. Το σύμπαν λόγο αυτού διαστέλλεται από τότε και το κάνει ακόμα ενώ, δεν θα έπρεπε κανονικά να το κάνει (άλλη κατάσταση εξαίρεσης αυτή¹). Δεν είπε κανείς στο συμπάν να διαστέλλεται, κάλλιστα την ιδία εκείνη στιγμή θα μπορούσε να μείνει σε αυτή τη συμμετρία και μιας και η ύλη και η αντιύλη δεν μπορούν να συνυπάρχουν μιας και με το που έρχονται σε επαφή αλληλοεξουδετερώνονται και αφήνουν μόνο ακτινοβολία πίσω τους να χαμέ επι 13,7 δισεκατομμύρια χρόνια ένα διαρκές Big Bang. Οπότε, ζούμε βάσει ενός παραλόγου. Ο κόσμος υπάρχει εξαιτίας αυτού. Η φύση υπάρχει από μια κατάσταση εξαίρεσης.

Για τον υλισμό που ασπαζόμαστε κιόλας, ο κόσμος είναι αυθύπαρκτος και η βάση της ενότητας της φύσης είναι η υλικότητα της. Για τον ιδεαλισμό για κάθε δέντρο θα έπρεπε να προϋπήρχε μια ιδέα αυτού του δέντρου που θα την είχε φτιάξει κάποιος και θα διέμενε σε έναν άλλο κόσμο έξω από αυτόν τον υλικό. Δηλαδή, για τον υλισμό η ενότητα της φύσης υπάρχει επειδή ταυτόχρονα υπάρχει μια «κατάσταση εξαίρεσης» για την ενότητα της φυσικής. Αυτή η κατάσταση εξαίρεσης ερμηνεύεται όμως, με βάση ένα εργαλείο. Ένα εργαλείο που θα θέλε και αυτό κάποια στιγμή να γίνει επιστήμη. Να πάψει να είναι τα μαθηματικά και να ναι η μαθηματική επιστήμη( κοντά είναι²). Τα μαθηματικά έχουν μια ιδιότητα, πως οι αλήθειες τους πρέπει, να χαρακτηρίζονται από τρία πράγματα οικουμενικότητα-αντικειμενικότητα-διάρκεια. Με άλλα λόγια οι μαθηματικές αλήθειες είναι αναγκαίες αλήθειες. Όχι για την φύση, αλλά για την ανθρώπινη αντίληψη. Για την συνείδηση και για να γυρίσουμε στο πως αρχίσαμε για το «je suis», το «είμαι» του «je pense, donc je suis» του Καρτέσιου.

Για τον διαλεκτικό υλισμό, κάθε επιστήμη μέσω της ανθρώπινης εξέλιξης, άρα και η φυσική θα φτάσει στο σημείο να εξαλείψει αυτές τις καταστάσεις εξαίρεσης και να ενοποιήσει το σύνολο της σε μια θεωρία των πάντων. Η φυσική θα το κάνει, έχει τα μαθηματικά στο πλάι της για να τα καταφέρει. Η ερώτηση που πρέπει τώρα να τεθεί και που σκοπός της παρούσας εργασίας είναι να απαντηθεί είναι η κοινωνία πως θα εξαλείψει τα δικά της παράλογα, τις δικές τις «καταστάσεις εξαιρέσης» ; Στην ουσία του, το παρόν κείμενο θέλει να βρει εκείνη τη «γλώσσα» η καλύτερα τη στήλη της ροζέτας για την κατανόηση και την εξάλειψη κυρίως των παραλόγων της κοινωνίας. Μπορούμε, να δηλώσουμε από τώρα πως αυτή η «γλώσσα», που μάλιστα είναι αναγκαία είναι η ελευθερία. Για να το αποδείξουμε θα συνεχίσουμε όλη αυτή τη σύγκλιση με τη σύγχρονη φυσική και τον χορό γύρω από τα μαθηματικά. Άλλωστε, «όπου δεν υπάρχουν μαθηματικά δεν υπάρχει ελευθερία.³»

Καιρός, λοιπόν να μιλήσουμε για το δεύτερο ερώτημα το οποίο είναι πως και γιατί ενώ περιγράφεται όλη την ώρα η συνείδηση είναι τόσο δύσκολο να οριστεί. Ο Wells στο βιβλίο του «Η μηχανή του χρόνου» δηλώνει : « Δεν υπάρχει καμία διαφορά μεταξύ του χρόνου και οποιασδήποτε από τις τρείς διαστάσεις του χώρου εκτός του ότι η συνείδηση μας, κινείται κατά μήκος του». Αυτό νομίζω, είναι και ο καλύτερος ορισμός της συνείδησης, δηλαδή ότι αντιλαμβανόμαστε την γραμμική της κίνηση στο χρόνο καθώς αντιλαμβανόμαστε την ύπαρξη μας στο χώρο. Η αλήθεια είναι πως η επιστήμη δεν έχει σαφή ορισμό για το τι είναι η συνείδηση και μάλιστα, δείχνει τουλάχιστον προς το παρόν, να μην θέλει να ασχοληθεί με αυτό. Η συνείδηση από την άλλη παίζει τεράστιο ρόλο στις θρησκείες και γενικότερα στο σύνολο των ιδεαλιστικών φιλοσοφιών που τείνουν να δομούν τα εσωτερικά τους συστήματα ιεράρχησης πάνω σε αυτό το πεδίο, είτε ονομάζονται τάγματα αγγέλων, είτε σεφιροθ στη Καμπάλα, είτε μορφές του Βισνου στις βεδες και βασίλειο των ιδεών στο Πλάτωνα. Φαίνεται πως όταν θέλουμε να περιγράψουμε τη συνείδηση, τα όρια του εγώ εξαφανίζονται για να αποκαλύψουν πως το εγώ είναι το παν, είναι παντού και πάντοτε. Κατά μια έννοια, όταν μιλάμε για συνείδηση μιλάμε για το πεδίο εκείνο που οριοθετεί και όχι οριοθετείτε από το γνωστό μας καρτεσιανό αξίωμα. Αυτό υποδηλώνει πως η ύπαρξη υφίσταται στις 4 διαστάσεις του χωροχρόνου αλλά την αντιλαμβανόμαστε ίσως σε ένα πεδίο που περικλείει αυτές τις 4 και ίσως και άλλες περισσότερες. Σε ένα πραγματικά ενοποιημένο πεδίο όπου ενυπάρχουν όλοι οι κανόνες της φύσης.

Ο χρόνος δεν είναι γραμμικός όπως η αντίληψη μας για αυτόν. Ως εκ τούτου, σημεία πάνω στην ιστορία η καλυτέρα κομβόι πάνω σε αυτή ήταν όντως εικόνες από το παρελθόν η το μέλλον. Ο Τσόμσκι έχει περιγράψει πολύ όμορφα, πως το πείραμα της κοινωνικής επανάστασης στην Ισπανία του 36 ήταν μια εικόνα από το πως θα ναι η κοινωνία σε 200 χρόνια. Αυτό λοιπόν, το ίχνος αυτής της επανάστασης είναι η συνείδηση που κινείται μπροστά από την εποχή της. Κάθε επανάσταση συμβαίνει ενώ ταυτόχρονα είναι μια προ οικονομία (ίσως και μια επιστροφή από το παρελθον⁴). Χρέος μας λοιπόν, είναι να πάρουμε αυτό το ίχνος στο σήμερα.

Πως όμως συμβαίνουν οι επαναστάσεις και γιατί δεν συμβαίνουν στο σήμερα, στο βαθμό που συνεβαιναν, αν είναι εικόνες από το μέλλον ; Ποια είναι η κοινωνική «σκουληκοτρυπα» που τις φέρνει στο σήμερα  ; Ο Μπενγιαμιν λέει στις «θέσεις για την έννοια της ιστορίας» : «Η παράδοση των καταπιεσμένων μας διδάσκει ότι η κατάσταση εξαίρεσης στην οποία ζούμε δεν αποτελεί εξαίρεση, αλλά κανόνα.» Η ιδιοκτησία, καταπατά τους μοναδικούς ανθρωπίνους νομούς εκείνους της αλληλεγγύης και της ελευθερίας. Στην Αντιγόνη, ο Σοφοκλής πέρα από την περιγραφή της μετάβασης από την ζωή στην ύπαιθρο στη δημιουργία της πόλης-κράτους περιγράφει την δημιουργία αυτής της κατάστασης εξαίρεσης. Η ίδια η ύπαρξη του κράτους εγκαθιδρύει και την πλήρη υποταγή του βίου στην κατάσταση εξαίρεσης και τα δικαιώματα πάνω σε αυτόν μεταφέρονται από το άτομο και την κοινωνία όχι απευθείας στο κράτος αλλά στο συμφέρον της άρχουσας τάξης. Δηλαδή, ο βίος ορίζεται από την κατάσταση εξαίρεσης αυτό είναι το παράλογο στο οποίο υπάρχουμε. Η Αντιγόνη δεν εξεγείρεται απέναντι σε αυτή τη μεταφορά από την αγροτική ζωή σε εκείνη στην οικονομία της πόλης, αλλά στο ίδιο το κράτος. Προταγμα της είναι να είναι ελεύθερη να θάψει τον Πολυνείκη. Ζητά το δικαίωμα στο βίο του αδερφού της και το ζητά με τέτοια αποφασιστικότητα που καταντά να παραδίδει το δικό της (spoiler alert) και να χάνει στο τέλος της ζωή της. 

Η εξέγερση είναι ο μόνος τρόπος για να ξεπεράσουμε το παράλογο επιβεβαιώνει ο Καμύ στον επαναστατημένο άνθρωπο. «Η εξέγερση, ο αιώνιος πόθος να μην υποφέρουμε, αποτελεί ακόμα και σήμερα την αρχή αυτής της μάχης. Μάνα μορφών, πηγή αληθινής ζωής, μας κρατά πάντα όρθιους μέσα στο άμορφο και μανιασμένο ρεύμα της ιστοριας⁵». Η εξέγερση λοιπόν και η επανάσταση δεν είναι, αναγκαία απόρροια της συνείδησης (ναι ντε, της εργατικής. Είτε εξωτερικής είτε εσωτερικής, άλλη κουβέντα αυτή) ούτε η συνείδηση, η ιδιά αναγκαία, παράγεται μέσω αυτής. Η συνείδηση είναι το πεδίο εκείνο που υπάρχει το καθεστώς εκείνο που είναι αυτό που θα ονομάζαμε «κοινωνική ενοποίηση». Ένα καθεστώς όπου αυτός ο αιώνιος πόθος του να μην υποφέρουμε θα ικανοποιείται, ο κομμουνισμός. Το παράλογο, στο οποίο ζούμε δηλαδή, εκείνο που δεν ικανοποιούνται οι ανθρώπινοι νομοί που προείπαμε και υπάρχει μια μόνιμη κατάσταση εξαίρεσης πάνω στον ίδιο τον υλικό βίο γίνετε μια μονιμότητα από τη στιγμή που το εγώ παραμένει έξω από αυτό το πεδίο που ονομάζουμε συνείδηση. «Επαναστατώ, άρα υπάρχουμε» λέει πάλι ο Γάλλος ελευθεριακος. Η επανάσταση υφίσταται σε αυτό το πεδίο που περιγράφαμε πιο πάνω εκεί που το εγώ είναι το παν, είναι παντού και πάντοτε, εκεί που το εγώ είναι εμείς, εκεί που το εγώ γίνεται κοινωνία.

1)Στην φυσική υπάρχουν πάρα πολλά «σπασίματα» συμμετριών. Όπως για παράδειγμα πως κάποιες φορές η βαρύτητα δείχνει να μην λειτουργεί ή πως τα ηλεκτρόνια έχουν την τάση να εξαφανίζονται…όλη την ώρα. Η παρούσα «κατάσταση εξαίρεσης» λειτουργεί τυχαία και γιατί εξυπηρετεί και το κείμενο, θα μπορούσαμε να βάλουμε οποιαδήποτε άλλη στη θέση της. ( βέβαια, μετά θα την ξαναβάζαμε, γιατί δένει ωραία με ένα από κάτω σημείο του κειμένου)

2) γενικά αυτός ήταν ο στόχος «του» Νικολά Μπουρμπακί και της «αδερφής» του φιλοσόφου, συνδικαλίστριας και δασκάλας στην Ισπανία κατά την ισπανική επανάσταση Σιμόν Βέιλ που μεσουράνησαν στο μαθηματικό στερέωμα του 20ου αιώνα και σήμερα τείνει να τα καταφέρει ένα από τα πιο φιλόδοξα επιστημονικά προγράμματα όλων των εποχών το πρόγραμμα Λανγκλαντς.

3)Edward Frenkel, στο εξαιρετικό βιβλίο «Έρωτας και μαθηματικά»

4) Αν αποδεχτούμε την θεωρία του πρωταρχικού κομμουνισμού. Δηλαδή, την ανθρωπολογική θεωρία πως ο άνθρωπος μέχρι την εμφάνιση της ιδιοκτησίας, ζούσε σε μια κομμουνιστική κοινωνία.

5) Albert Camus, «Ο επαναστατημένος άνθρωπος»